Vereniging

Telex (communicatie) Historisch telexapparaat.

Telex (of verreschrift; Engelse afkorting van Teleprinter exchange) is een manier om op elektrische wijze brieven te versturen of schriftelijk te communiceren.

De telex ontstond in de jaren twintig en is eigenlijk zelfs het eerste medium dat het moderne "chatten" toeliet: een interactieve manier om teksten af te drukken op een typemachine op afstand, in het Engels doorgaans teleprinter genoemd. De al sinds 1867 bestaande stock ticker kon alleen beurskoersen en dergelijke ontvangen, en afdrukken op een strook papier. Dit was echter uitsluitend eenrichtingsverkeer.
De telex is een digitale communicatiewijze die gebaseerd is op de Baudotcode, genoemd naar Emile Baudot. Op deze code bestaan vele varianten, waarvan de Murraycode de bekendste is. De originele Baudotcode was geoptimaliseerd op het coderen met behulp van een toetsenbord: de meest gebruikte letters vergden de gemakkelijkste vingerbewegingen. De Murraycode is geoptimaliseerd naar de bandbreedte van een telexverbinding: de meest gebruikte letters veroorzaken de laagste frequentiecomponenten in het signaal op de lijn.

De Baudotcode bestaat uit 5 bits en telt dus 32 verschillende combinaties. Om de 26 letters uit het alfabet en de 10 cijfers af te drukken heeft men dus een probleem, dat opgelost werd door middel van de "letter shift"-functie, die we vandaag nog altijd kennen op een computer. Deze functie liet letterlijk op afstand de wagen van de verreschrijver optillen, zodat andere en meer karakters (ook leestekens) konden worden afgedrukt en ook hoofdletters konden worden geschreven.

Andere functies die we nog steeds in de computerwereld kennen zijn de "carriage return" en de "line feed". Deze commando's gaven respectievelijk het bevel aan de verreschrijver om de wagen terug te voeren naar het begin van de regel, om bijgevolg opnieuw aan de kantlijn te schrijven en om de papierrol naar boven te bewegen om een nieuwe regel te beginnen. Deze functies hebben nog steeds een eigen ASCII-code.

Het grote nadeel van de telex is dat deze een eigen netwerk van centrales en kabels nodig heeft. Het kiezen gebeurde via de cijfers op het toetsenbord (onder meer in Nederland) of via een losse draaischijf. Ruis en dergelijke waren minder hinderlijk dan bij telefoonverbindingen, en ten opzichte van telefonie was al eerder volautomatisch internationaal verkeer mogelijk.
Telex heeft een rijke geschiedenis en lag mede aan de basis van de economische internationalisering van de laatste decennia. Vanaf de jaren tachtig heeft de telex een enorme concurrentie gekregen van de telefax, die inmiddels ook al achterhaald is door de sterke opkomst van e-mail. Veel bedrijven en organisaties hebben nog wel een telefax, naast vele andere communicatiemiddelen. Wetgeving met betrekking tot de geldigheid van documenten speelt hierin onder andere een rol. Telex hield nog enige tijd stand tegen de fax, omdat hiermee verstuurde berichten rechtsgeldig waren en de met fax verstuurde berichten toen nog niet. Toen de rechter faxberichten erkende als rechtsgeldig werd de telex definitief overbodig.
In Nederland werd de telex in 1933 geïntroduceerd. Op 9 februari 2007 is KPN na 74 jaar gestopt met het telexverkeer. Er waren toen nog ongeveer 200 gebruikers. De telex wordt echter tot op heden nog steeds gebruikt in de luchtvaart en maritieme industrie.