De historie van de ontwikkeling van de zendbuizen voor groot vermogen is een eervol hoofdstuk in de geschiedenis van de radio. Evenals met de ontvangbuizen het geval was, begon men met de glazenbuis. Mooi voetbalvormig en van voetbal afmeting met een duidelijk te onderscheiden gloeidraad, een rooster en een plaat. Het rooster was een ècht rooster, waardoor men fijn grind kon zeven en de plaat was een robuuster cilinder. Die plaat werd tijdens het bedrijf gematigd roodgloeiend door de onvermijdelijke omzetting van elektrische energie in warmte. Het verschijnsel moest worden geslikt, maar het beperkt uiteraard het vermogen van de lamp. een paar kilowatt en dan basta!  De uitdaging om tot groter vermogen te komen was groot. Een poging daartoe kon men wel wagen, als er maar een middel was om de verwerkte warmte door een koelproces af te voeren. maar hoe koelt men een glazen bol? Philips loste het probleem op door de plaat, nu natuurlijk anode genoemd, als een metalen slurf aan het glas te smelten, waarbij de ontwerpers natuurlijk de nodige nachten in hun bedden hebben gewoeld bij het overpeinzen van de metaalalliage die een gelijke uitzettingscoefficient had als het glas. Ze werd gevonden en de eerste 10 KW lamp, watergekoelde zendlamp geheten, werd ter beschikking gesteld van R.C.W. Baron van Boetselaer die er, op het terrein van NSF te Hilversum, gebruik van maakte bij zijn lange-afstandsproeven op de korte golf. Dat de nieuwe buis het hem lapte bewees hij, die verbinding poogde te onderhouden met een schip van de Maatschappij 'Nederland' in de Middellandse zee, door in een nacht van 1927 uitstekend te worden ontvangen door Bandoeng in Nederlands Indie. De koeling geschiedde door water uit de waterleiding, dat natuulijk bij de aanraking van het metaal op de anode op hoogspanning kwam te leven. Deze werd in een hoeveelheid rubberslang afgetemperd tot de hoogte der aanraakbaar-heid. Toen de watergekoelde buis in de ruige praktijk kwam van het omroepbedrijf, moest er natuurlijk iets op gevonden worden, om een vroege grijsheid van de arbeids inspectie te voorkomen. Ook moesten er maatregelen getroffen worden om plotselinge storingen in de watertoevoer tijdig te ontdekken. Hiertoe werd een even eenvoudig, als vernuftig 'emmertjes-systeem' uitgevonden. Iedere buis had zijn eigen prive-emmertje dat door een gat in de bodem evenveel water verloor als er via de kraan van de waterleiding instroomde. Het emmertje werd op deze wijze steeds voor driekwart gevuld gehouden. Stokte de watertoevoer dan liep er natuurlijk meer uit dan erin kwam. Het gewichtsverlies van de hoeveelheid water stelde een schakelaar in werking die de zender uitzette. Simple comme bonjour! Nu lacht men erom, nu er met gedestilleerd water wordt gekoeld, dat in een gesloten circuit rondstroomt en telkens via een warmtewisselaar zijn overtollige warmte afstaat aan vrijstromend bronwater. 

Of: aan lucht! Maar wie nog niet sterk was, moest slim zijn...

 

Bron: bewerking uit Radio Bulletin Februari 1962

 

 

 De geschiedenis van Valdemar Poulsen

Dit jaar is het 80 jaar geleden dat midden in de tweede wereldoorlog de uitvinder van de booglampzender stierf. Valdemar Poulsen overleed op 6 augustus 1942. Na zijn universitaire opleiding was hij aanvankelijk werkzaam bij de Kopenhaagse telefoonmaatschappij. Zijn specialiteit was de 'telegrafoon', een ingenieus apparaat voor opnamen en weergaven van telefoongesprekken via een elektromagnetisch systeem op een stalen draad. In 1900 werd hij hiervoor
onderscheiden met de Grand Prix de Paris. Poulsen had toen de telefoonmaatschappij van Kopenhagee inmiddels reeds verlaten, teneinde over meer vrijheid te beschikken om te experimenteren. In 1903 stond hij opnieuw in het middelpunt van de belangstelling met een nieuwe methode voor het overbrengen van ongedempte elektrische trillingen door middel van een booglamp, waarmee aanzienlijke afstanden konden worden overbrugd. Poulsen ontving als 5de de hoogste onderscheiding van Denemarken hiervoor, Te weten de medaille van verdienste. Deze was daarvoor alleen nog maar toegekend aanNnansen, Georg Brandes, Sven Hedin en Amundsen. De booglamp die Poulsen geconstrueerd had verschilde met de gewone booglamp in het feit dat deze brandde in een atmosfeer die waterstof in een sterk transversaal magnetisch veld bevatte. De Federal Telegraph Company, die zich in de Verenigde Staten gespecialiseerd had in de installatie van gewone booglampzenders, paste de installatie van het marine vonkstation in 1912 het systeem poulsen toe. Ze ontmoetten elkaar op hetzelfde project, het systeem van de Amerikaan Fessenden (roterende vonkenbrug) en de Deen Poulsen. De marine beproefde zelfs booglampen tot 500 KW! Groot nadeel hierbij was dat de booglamp onregelmatige elektrische trillingen, met 'bromtonen' als gevolg, uitzond. Verder was de hitte zo groot dat waterkoeling moest worden toegepast. Toch werden ondanks dit alles gedurende 1914-1918 een groot aantal slagschepen met booglampzenders uitgerust. Het schip dat president Wilson naar de vredesconferentie in europa bracht, de USS 'George Washington', werd hiervoor zelfs speciaal uitgerust, in de hoop dat de verbinding over zee gehandhaafd zou kunnen worden. Wat een triomf voor Poulsen toen het US -slagschip 'George Washing-ton', bij het binnenlopen van de haven van Brest, seinen met zijn booglamp uitzond en deze zonder moeite in de Verenigde Staten konden worden ontvangen. Het was een boodschap van maar liefst 600 woorden die zonder dat er ook maar één woord verloren ging perfect werd ontvangen. De 'alternator van Alexanderson' (hf-dynamozender) maakte een eind aan booglamp en vonkzenders. Elektronenbuizen verwezenlijkten daarop hetzelfde als de kostbare en massieve machinezenders. En daarna gebeurde eigenlijk exact hetzelfde met de transistors, welke detoch wel enigzins kwetsbare buizen grotendeels verving.
En over de chips zullen we het maar niet hebben, dat spreekt toch voor zich...?

Bewerking uit Radio Bulletin Februari 1962